Zήσιμος Λορεντζάτος - Για τον Δημήτρη Χατζή
Έχομε, όμως, και την άλλη ιστορία, την ιστορία γενικότερα, αλλά και ιδιαίτερα την πολιτική ιστορία και την πολιτική. Και εδώ θα μπορούσε να μην είχε κακοφορμίσει ή λαβωματιά. Μοναχά πού ο τρυφερός αυτός άνθρωπος πίστεψε από νέος -μέλος του Κ.Κ.Ε. από το 1935 (22 χρονών)- περισσότερο από όσο έπρεπε στην πολιτική (και μάλιστα στο χειρότερο μέρος της, τα κόμματα) και το πλήρωσε ακριβά. «Στα 1952», γράφει ο ίδιος (49 χρονών), «το Κ.Κ.Ε. πού δεν ήταν ευχαριστημένο από τη διαγωγή μου και στον Εμφύλιο Πόλεμο και κατόπιν, με διέγραψε». Ο Χατζής πλήρωσε, είπαμε, ακριβά. Σέ τούτο δε στάθηκε, βέβαια, ο μόνος. Αλίμονο! Αποδείχτηκε μακρύς, για τον περασμένο αιώνα, ό κατάλογος των πάντα εύκολοπίστευτων και πάντα προδομένων του Σολωμού. Si lunga tratta di gente...
Με αφορμή τη σταδιακή επανέκδοση του έργου, λιγοστά λόγια θα προσθέσω για το Χατζή και τη ζωή του. Στο διήγημα «Ενα θύμα της Κατοχής», η Ευρυδίκη -με την οποία συναπαντήθηκαν αργότερα έξω από την Ελλάδα- του είχε πει από τότε (στο διήγημα): «τη ρήμαξες κ' εσύ τη ζωή σου». Γνωριστήκαμε λίγα χρόνια προτού πεθάνει. Από το 1935, όταν γράφτηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας -απόφαση και ευθύνη δικές του- ίσαμε το 1952, όταν τον διάγραψαν άπο εκεί, δεκαεφτά ολόκληρα χρόνια (και τι χρόνια), είχε όλο τον καιρό να σκεφτεί. Και σκέφτηκε, φαίνεται. Η διαγραφή του από το κόμμα μοιάζει ένδειχτική. Σκέφτηκε. Θανάσιμος κίνδυνος για τα ολοκληρωτικά κόμματα. Ομως το τελικό συμπέρασμα πού έβγαλε δεν το ξεστόμισε ποτέ, το πήρε στον τάφο μαζί του. Σα νιός ξεκίνησε και αυτός με ένα ιδανικό, παράτολμο ιδανικό. Δεν υπολόγισε -όπως και άλλοι πολλοί- πώς κάθε ιδανικό έχει την πραγματικότητα του, πού είναι πάντα διαφορετική. Εμείς, όσοι απομένομε ακόμα, και ξεχωριστά οι παλαιότεροι, πού ζήσαμε όσα έζησε εκείνος, θα πρέπει, ύστερα από τόσα χρόνια, να το έχομε βγάλει το συμπέρασμα μας. Θα το πω (αφού είμαι ελεύθερος να το πω) το τελικό (αλλά και το αρχικό) συμπέρασμα το δικό μου.
Συχνά οι ποιητές μας μιλούν με παραβολές. Κοντά να τελειώσει του Χατζή το διήγημα «Σάντα Μαρία» -«το τιμημένο καράβι»- ο ποιητής θέλει, όσους τον διαβάζουν, «να χαίρονται», είναι τα λόγια του, «γιατί έρχεται, πάντα και πάλι ξανάρχεται μια «Σάντα Μαρία» και τίποτα δεν είναι στον κόσμο να της κόψει το δρόμο αύτηνής.
«Και να στοχάζονται πώς έτσι είναι με την Ελευθερία» Ετσι είναι. Μα την αλήθεια. Μοναχά πού ο Χατζής τη γύρεψε σε λάθος μεριά την ελευθερία.
Ελεγα πρωτύτερα πώς το τελικό συμπέρασμα πού έβγαλε δεν το ξεστόμισε, το πήρε στον τάφο μαζί του. Νιώθω χρέος απέναντι στη μνήμη του να προσθέσω ή να συμπληρώσω τώρα πώς είχε πολύ μεγάλη φυσική ευγένεια ώστε, το συμπέρασμα αυτό, να το ξεστομίσει ποτέ δημόσια.
Κηφισιά, καλοκαίρι 2000
Ζήσιμος Λορεντζάτος
«Τρία Κείμενα»
Εκδ. Δόμος
σελ.13-15
Ετικέτες Ζήσιμος Λορεντζάτος
